Mükemmeliyetçilik ve Mükemmeliyetçi Kişilik: Özellikleri, Nedenleri ve Kurtulma Yolları

Mükemmeliyetçilik, kusursuzluğu ve yüksek standartları hedefleyen, hataya yer vermemeye özen gösteren kişilerin bir özelliğidir. Genelde her zaman başarı beklentisi olan ve başarısızlığa uğramaktan korkan bireyler mükemmeliyetçi olabilir. Bu kişilik özelliği ne kadar iyi gibi görünse de her zaman iyi sonuçları olmayabilir. Mükemmeliyetçilik genelde bireyin toplum ve ailesinin beklentileri nedeniyle gelişir. Bu beklentiler karşısında birey başarısız olmaktan korkar ve kendine bir noktada güvenmez hale gelebilir. Bu özelliklerle birlikte yetersizlik hissinin yaşanması da muhtemeldir. Aşırı mükemmeliyetçilik aslında bir kişilik bozukluğu olarak psikoloji alanına dahil olur. Bu kişilik bozukluğu, kişinin iş, okul, sosyal ve kişisel yaşam kalitesini doğrudan etkiler.

Mükemmeliyetçilik Özellikleri Nedir?

Mükemmeliyetçilik nedir sorusunu kısaca yanıtlamak gerekirse mükemmel olana ulaşma arzusu ve hedefini kapsayan bir davranış türüdür. Bu kişilikte olan bireyler her zaman kusursuza ulaşma fikrini benimser ve bu fikirden beslenir. Ayrıca mükemmeliyetçi biri kendisine ulaşılması mümkün olmayan hedefler koyar. Eğer yaptığı işler istediği gibi ‘en iyi’ şekilde olmazsa bundan memnun olmaz. Hatta hüsrana uğrar. Kusursuza ulaşmanın peşinde olan mükemmeliyetçi kişilik bozukluğu olan bireyler, her ne kadar bu hedefe ulaşmaya çalışsa da çabalar dahi tatmin etmeyebilir. Ancak mükemmeliyetçiliği sadece olumsuz özellikleriyle de ele almak yetersiz olacak. Eğer doğru bir şekilde yönetildiğinde bu davranış olumlu sonuçlar verebilir. Eğer mükemmeliyetçi kişilikte olan biri bunu ölçülü ve doğru bir şekilde yönetirse kendini ulaşmak istediği hedefte geliştirir. Burada en önemli olan nokta, toplum, aile veya başka bireyler tarafından onaylanma ihtiyacının hissedilmemesidir. Bu kişilerin beklentileri göz önünde bulundurulmadan sağlıklı bir şekilde mükemmele ulaşma hedefi varsa bu, kişiyi geliştirir. Mükemmeliyetçi kişilikte olan bireyler bu şekilde gerçekçi olan hedefine ulaşmaya çalışıyorsa sağlıklı ve daha kaliteli bir yaşam sunar.

Mükemmeliyetçi Olduğumu Nasıl Anlarım?

Genelde mükemmeliyetçi kişiler, ulaşamayacakları bir hedefe doğru ilerlemeye çalışırken bunun faydalı ve doğru olduğunu savunurlar. Ancak bu kişiliğe sahip birinin içinde bulunduğu durumun farkında olması daha iyidir. Çünkü bunun farkında olan bir kişi mükemmeliyetçiliği olumlu bir özelliğe dönüştürmek için adım atar. Peki mükemmeliyetçi olduğunuzu nasıl anlarsınız ve bunun işaretleri nelerdir? Mükemmeliyetçi insanların özellikleri genelde şunlardır:

• Karar verirken güçlük çekme

• Hep en iyisini isteme ve hedefleme

• Hedefe ulaşamayınca kendini suçlama ve hüsrana uğrama

• Hatalardan ders çıkarmak yerine sürekli hatalara odaklanma

• Olaya geniş bir açıdan bakmak yerine detaylarda kaybolma

• Sert öz eleştiri

• Erteleme alışkanlığı

• Garantici olma

• Anlık düşünme yerine daima sonuçları düşünme

• Aşırı düzenli olma

• Sürekli plan yapma ve bu planların dışına çıkmamaya çalışma durumu

• Değersizlik hissi

• Sürekli birileriyle kendini kıyaslama

• Başarısızlıktan kaygı duyma

• Hata yapmaktan korkma

Mükemmeliyetçilik Neden Olur?

Mükemmeliyetçilik neden olur sorusuna gelince elbette kapsamlı bir yanıt verebiliriz. Bu soru, psikoloji alanına girdiği için bu bağlamda ele almak gerekir. Öncelikle mükemmeliyetçiliğin nedeni birçok faktöre dayanır. Dolayısıyla tek bir nedenden bahsetmek mümkün değildir. Bu faktörler, genellikle sosyal öğrenme, beklentiler ve tepkilerle şekillenir. Bu nedenleri daha detaylı bir şekilde açıklamak gerekirse, mükemmeliyetçilik eğilimleri, bireyin çocukluk döneminde deneyimlediği çeşitli etkenlerle ilişkilendirilir. Mükemmeliyetçiliğin 3 temel nedeni vardır ve onları şu şekilde açıklamak mümkündür: Ebeveynlerin çocuğa karşı tutumu: Mükemmeliyetçilikte anne ve babanın çocuğa karşı davranışları önemlidir. Zira her çocuk, ebeveynlerini rol model alarak onlar gibi olmayı ister. Aynı zamanda bu dönemde aileler çocuklardan yüksek beklentiler içindeyse bu da ileriki süreçlerde mükemmeliyetçi bir bireyi oluşturabilir. Çocukluk döneminde doyum seviyesine ulaşma: Bireylerin çocukluk döneminde beğenilmek, onaylanmak, takdir edilmek ve kabul görmek gibi temel ihtiyaçlarına ulaşmaları, ileriki yaşamlarında mükemmeliyetçilik eğilimini tetikleyebilir. Çocukluk döneminde yaşanan travmalar: Eğer bir çocuk kaos bir ortamda büyüdüyse ve çeşitli travmalara maruz kaldıysa kendini denetleyemez. Bu denetimsizlik hali çocuğun büyüdüğünde mükemmeliyetçi bir birey olmasına neden olur.

Mükemmeliyetçilikten Kurtulma Yolları

Mükemmeliyetçi ne demek sorusuna kapsamlı yanıtlar verdiğimize göre gelelim bu kişilik bozukluğundan kurtulma yollarına. Eğer mükemmeliyetçilik, kontrol altına alınamıyor ve kişinin günlük yaşam kalitesini olumsuz bir şekilde etkiliyorsa bu soruna çözüm aramak önemlidir. Zira, bu davranışın da bir boyutu vardır ve belirli bir seviyeyi geçtikten sonra mükemmeliyetçilikten kurtulmak için bazı yöntemlere başvurulur. Genelde psikologların ilgilendiği bir kişilik bozukluğu olan mükemmeliyetçiliğe dair bazı çözüm önerileri sunulur. Mükemmeliyetçi davranışınızı değiştirmek istiyorsanız bazı uzman önerilerinden bahsedebiliriz. Eğer bu kişilik bozukluğu teşhis edildiyse ve özelliklerini taşıdığınızı düşünüyorsanız davranışlarınızı değiştirerek şekillendirebilirsiniz. Mükemmeliyetçilikten kurtulmak için uzmanlar genelde şunları önerir. Karşılaştırmayı bırakmak: Yetersiz hisseden mükemmeliyetçi bireyler genelde hep karşılaştırma yaparlar. Kendinizi başkalarıyla karşılaştırmak yerine odaklanmanız gereken şey kendi kişisel gelişiminiz olmalıdır. Kendinizi sürekli olarak başkalarıyla mukayese etmemeli, kendi hedeflerinize ve amaçlarınıza odaklanarak daha olumlu bir yaklaşım geliştirmelisiniz. Kendini kabul etmek: Mükemmeliyetçi olan insanların bu kişilik özelliğini de kabul etmesi önemlidir. Bu davranışı inkar etmektense kabul ederek mükemmeliyetçiliğe meydan okuyabilirsiniz. Benliği kabul etmek öz-şefkatin de bir parçasıdır ve kişinin kendine olan sevgisini geliştirir. Mükemmeliyetçiliği değerlendirmek: Mükemmeliyetçi biriyseniz davranışın sizin hayatınızdaki etkisini göz önünde bulundurabilirsiniz. Bu davranış sizi gerçekten hedeflerinize ulaştırıyor mu yoksa tam aksine engelliyor mu? Eğer engelliyorsa hayata karşı da risk almanızı zorlaştırır ve daha yıkıcı bir öz eleştiriye neden olur. Bu noktada sizi hedefinize ulaştıran düzeyde bir mükemmeliyetçilik benimsemeniz daha iyi olacaktır. Öz eleştirileri kontrol etmek: Öz eleştirilerinizi kontrol altına alırsanız mükemmeliyetçiliğin olumsuz etkilerinden uzaklaşabilirsiniz. Peki öz eleştirilerinizi nasıl kontrol altına alabilirsiniz? Eğer kendinize olumsuz bir eleştiri yaptığınızı fark ederseniz derin bir nefes alarak ‘Şu anki düşüncem doğru değil’ diyerek tekrar edebilirsiniz. Bunu düzenli olarak uyguladığınızda zihninize gelen öz eleştirilerinizi uzaklaştırabilirsiniz. Başarısızlığı kucaklamak: Her başarısızlık bir kişisel deneyimdir ve hayatta ders öğreticidir. Bunun bilincinde olarak hata yapmaktan korkmamalı, aksine dozunda risk alabileceğiniz adımlar atabilirsiniz. Örneğin yeni bir tatlı ya da yemek deneyerek becerinizi kontrol edebilirsiniz. Hatta bu girişimlerinizde hata bile yapsanız kendinizi ödüllendirmelisiniz. Sonuçta daha önce hiç denemediğiniz bir eyleme adım attınız. Büyük resme odaklanmak: Mükemmeliyetçi insanlar genelde ayrıntılara çok takılırlar. Bu ayrıntılar, motivasyonlarını düşürmeye meyillidir. Motivasyon düştüğünde ise depresif ve kaygılı hissetmek kaçınılmaz olur. Ancak ayrıntılara takılma yerine daha geniş bir perspektiften bakabilirsiniz. Bu süreçte kendinize şu soruları sorabilirsiniz:

• Eğer sonucu iyi olmazsa en kötüsü ne olur?

• Bu ayrıntıya takılmak gerçekten değer mi?

• Bu ayrıntı ya da olay yarın, ondan sonraki gün ya da yıl önemini korur mu?

• En kötü senaryonun olması durumunda kurtulabilir miyim?

Destek almak: Her davranış bozukluğunun belirli bir düzeyinden sonra profesyonel destek almak önemlidir. Eğer kendi başınıza mükemmeliyetçiliğin üstesinden gelemiyorsanız mutlaka uzman bir psikoloğa danışabilirsiniz. Destek süreci sizin mükemmelliğe dair inançlarınızı davranışlarınızı, hedeflerinizi ve kısıtlamalarınızı şekillendirir. Bu süreçte kendinize sert öz eleştiri yapmadan ve mükemmele ulaşma hırsı olmadan hedeflerinize olan tutumunuzu değiştirir. Dolayısıyla yaşamınızda olumsuz etkilere neden olan mükemmeliyetçilikten uzaklaşmış olursunuz.