Epilepsi nedir?

Epilepsi, çoğumuz tarafından bir hastalık olarak bilinse de aslında sinir sistemini etkileyen nörolojik bir durumdur. Nöbetler şeklinde beliren bu rahatsızlığın tanısı şiddetli bir nöbetten veya tekrarlayan nöbetlerden sonra kesinleşir. Peki, bu nöbetler neden kaynaklanır? Epilepsi nöbetleri, beyindeki elektriksel aktivitenin düzensiz olması sebebiyle gerçekleşir. Çoğunlukla beyne alınan bir darbe veya genetik kaynaklı olsa da esas sebebi bilinmemektedir. Dünya çapında 65 milyon epilepsi hastası vardır ve Amerika’da her sene 150 bin kişiye epilepsi teşhisi konmaktadır.

Epilepsi nöbeti nasıl gerçekleşir?

Kronik bir rahatsızlık olan epilepsi, eğer ekstrem düzeylerde düşük kan basıncı veya alkol tarafından tetiklenmemişse hastalıktan şüphe edilebilir. Beyin hücrelerinde gerçekleşen kompleks, kimyasal değişimler sinir hücrelerinde elektriksel aktiviteye sebep olur. Bu aktivite sırasında oluşan elektrik yükleri aracılığıyla sinir hücreleri arasında mesajlar taşınır. Beyin hücreleri bir hücreden diğerine geçen bu mesajları(sinyalleri) ya uyararak(excite) aktarır ya da ket(inhibit) vurarak engeller. Epilepsi nöbeti sırasında ise bu aktivite dengesiz bir biçimde gerçekleşerek ya çok sayıda ya da inanılmaz derecede az bir şekilde olur. Bunun sebebi ise beyin kimyasındaki değişimlerin, elektriksel dalgalanmalara yol açmasıdır. Nöbetler çoğu zaman hastalığın kendisi olarak bilinse de aslında aksi doğrudur. Nöbetler, beyni etkileyen rahatsızlığın sonucunda oluşur. Bu nöbetlerin kimisi fark edilemeyecek kadar hafifken, kimi zaman da kişiyi hareketsiz bırakacak kadar yoğundur. Bu farklılığın sebebi beynin yapısından kaynaklanır. Beyin sağ ve sol olmak üzere 2 lobdan oluşur ve bu loblar farklı davranış, hareket, organ ve duyuları kontrol eder. Bu sebeple beynin her bölgesinde gerçekleşen elektriksel ve kimyasal aktivite birbirinden farklıdır.

İlk defa epilepsi nöbeti geçiren insanların yarısı, genellikle takip eden 6 ay içinde ikinci bir nöbet daha geçirir. Eğer ilk nöbet beyin zedelenmesi veya herhangi bir nörolojik rahatsızlık sonrası gerçekleşmiş ise, tekrar etme olasılığı daha yüksektir. Nöbetler sonrasında beyinin elektriksel aktivitesi normale döner ancak nöbetin kendisine sebep olan bu dengesizlik başka epilepsi nöbetlerinin de gerçekleşmesi için zemin hazırlar. Doktor tarafından gerçekleştirilen EEG testi sırasında beyin aktivitesi gözlemlenerek kayıt edilir. Sonrasında bu kayıtlar incelenerek epilepsi ihtimali araştırılır. EEG testi sonucu elde edilen kayıt diğer epilepsi örnekleriyle karşılaştırılmasının sebebi ise epilepsi hastalarının benzer desenler sergileyen elektriksel dalgalanmalarıdır.

Epilepsi nöbeti öncesinde ve esnasında ne hissedilir?

Epilepsi nöbeti sırasında hissedilenler, kişiden kişiye değişiklik göstermekle birlikte çoğu epilepsi hastası nöbet esnasında kafalarının içinde bir fırtına olduğunu anlatır. Nöbet farklı biçim ve yoğunluklarda olabildiği gibi nöbet sırasında beyin normal seyrinde gerçekleştirdiği görevleri yaparken de yaşanabilir. Epilepsi nöbetinin başlangıç, orta ve bitiş evreleri vardır. Bu evreler, bazen fark edilebilir ve birbirinden ayrılabilir. Aynı zamanda bu evrelerin hepsinin olmadığı epilepsi hastaları da vardır. Bazı hastalar bu evreleri öncesinden duyumlayabildiği gibi aksi örnekleri de mevcuttur.

1. Başlangıç evresi:

Epilepsi nöbeti öncesi, hislerde, duygularda ve davranışlarda hastadan hastaya farklılık gösteren değişimler olabilir. Bu değişimler epilepsi nöbetinin habercisidir. Bu farklılıklar gözlemleyerek epilepsi nöbeti için önceden önlem alınabilir. Aynı evreler de olduğu gibi bu değişimler bazı hastalarda gözlemlendiği gibi, epilepsi nöbetleri uyarı vermeden de hastayı bilinçsiz bırakabilir.

Başlangıç evresi ve ya nöbet öncesi yaygın semptomlar;

Duyusal, duygusal veya düşünce değişiklikleri:

• Déjà vu (daha önce var olma hissi ama asla sahip olma)
• Jamais vu (bir şeyin çok tanıdık olduğuna dair bir his ama bu bir şey değil)
• Kokular
• Sesler
• Tatlar
• Görüş kaybı ya da görmede bulanıklaşma
• “Garip” duygular
• Korku/panik (genellikle olumsuz ya da korkutucu duygular)
• Hoş duygular
• Zihinde yoğun düşünce akışı

Fiziksel değişiklikler:

• Sersemleme ya da baş dönmesi
• Baş ağrısı
• Mide bulantısı veya diğer mide de oluşan hisler(genellikle mideden boğaza kadar yükselen bir his)
• Vücudun bir kısmında uyuşma veya karıncalanma

2. Orta evre ya da epilepsi nöbeti sırasında;

Epilepsi nöbetinin gerçekleştiği bu evre iktal faz olarak adlandırılır. İlk semptomların gözlemlendiği evre ile epilepsi nöbetinin sonlandığı zamana kadar geçen süredir. Bu süreç beyindeki elektriksel aktivitenin dengesinin bozulduğu evredir. Nöbet öncesi görülen semptomlar, hasta tekrar bilincini kazandıktan yani EEG taramasında beyin aktivitesi normal seyrine döndükten sonra da devam edebilir.

Nöbet boyunca görülen semptomlar;

Duyusal, duygusal veya düşünce değişiklikleri:

• Farkındalık/bilinç kaybı
• Şaşkın, boşluk hissi
• Unutkanlık ya da kısa dönem hafıza kaybı
• İşitme kaybı
• Seslerin garip yada farklı duyulması
• Olağandışı kokular (sıklıkla yanan kauçuk gibi kötü kokular)
• Olağandışı tatlar
• Görüş kaybı veya görüş kabiliyetinde azalma
• Bulanık görüş
• Işıkların yanıp sönmesine benzer bir görüntü
• Vücutta, kolda veya bacakta uyuşma hissi, karıncalanma veya elektrik çarpması
• Vücudun dışında gibi hissetmek
• Panik, korku ve ya kötü bir şeyin olacağına dair yoğun bir his

Fiziksel değişiklikler:

• Konuşmada zorluk, karışık/anlaşılamayan konuşmalar ya da anlamsız konuşma
• Yutkunamama
• Göz kapaklarının sık açılıp kapanması.
• Gözlerin bir yönde kitlenmesi
• Hareket ya da kas tonusu eksikliği (hareket edememe, boyunda ve kafada hareket kaybının azalması, vücutta kas tonusunun kaybı ve kişinin vücut kaslarını hareket ettirmemesi)
• Sarsıntılar, seğirme veya sarsıntılı hareketler (yüz, kol, bacak veya tüm vücudun bir veya iki tarafında meydana gelebilir; bir alanda başlayabilir, sonra başka bölgelere yayılabilir veya tek bir yerde kalabilir)
• Sert veya gergin kaslar (vücudun tamamı veya vücudun bir kısmı çok sıkı veya gergin hissedilebilir)
• Otomatizm olarak adlandırılan yüz kol veya bacaklarda tekrarlanan ve bir amaca hizmet etmeyen hareketler
• Dudak bükme veya çiğneme hareketleri
• Tekrarlanan amaca yönelik hareketler (kişi nöbet öncesi devam eden aktivite de takılı kalıp devam edebilir)
• Konvülsiyon (kişi bilinci kaybettikten sonra, vücut katı veya gergin olur, hızlı sarsıntı hareketleri oluşur)
• Beklenmedik şekilde idrar veya dışkı kontrolünü kaybetmek
• Terlemek
• Ten renginde değişiklik (hasta soluk görünür)
• Göz bebekleri normalden büyük görünebilir.
• Kas kasılması sebebiyle dili ısırma
• Solunumda zorlanma
• Kalp ritminin artması

3. Bitiş evresi:

Postiktal faz olarak adlandırılan bu evre hastanın iyileşmeye, normal haline dönmeye başladığı süreçtir. Geçirilen nöbetin şiddetine bağlı olarak hastanın kendine gelmesi birkaç dakika da saatler de sürebilir.

Nöbet boyunca görülen semptomlar;

Duyusal, duygusal veya düşünce değişiklikleri:

• Sorulan sorulara yanıt verememe ya da geç yanıt verme
• Uykulu olma hali
• Şaşkınlık hali
• Hafıza kaybı
• Konuşma veya yazma zorluğu
• Baş dönmesi veya sersemlik hissi
• Depresif ruh hali
• Korkmuş veya endişeli bir ruh hali

Fiziksel değişiklikler:

• Nöbet sırasında bilinç kaybı sebebiyle yaralanmalar olabilir.
• Yorgunluk, bitkinlik
• Baş ağrısı
• Mide bulantısı
• Susuzluk
• Vücudun tamamında veya bir genel halsizlik/zayıflık.
• İdrar ve dışkı tutamama

Epilepsinin sebepleri nelerdir?

Hastalığın sebebi çoğu zaman bilinmese de, tanımlanabilen sebepler yaştan yaşa farklılık gösterir; ancak sebebine teşhis konulamayan epilepsi türlerinde genetik etkenden şüphelenilse de bu konuda genetik testler yapılmamıştır. Şu ana kadarki yapılan araştırmalar sonucu elde edilen bulgular şu şekildedir:

• Her 10 epilepsi hastasının 3 ünün beyin yapısında değişiklik gözlemlenmiştir
• Bazı çocuklar beyin yapısı epilepsi nöbetlerine yatkın verecek şekilde doğmaktadır.
• Beyin enfeksiyonları da yaygın bir epilepsi sebebidir. Enfeksiyonlar ilaçla tedavi edilse de daha sonra epilepsi nöbetlerine sebep olan yara izleri bırakmaktadır.
• 65 yaş üstünde görülen inmeler daha sonra epilepsi nöbetlerine sebep olmaktadır.
• Beyin fonksiyonunu etkileyen Alzheimer gibi rahatsızlıklar nöbetlere sebep olmaktadır.

Yaşa göre nöbetlerin yaygın nedenleri;

Yeni doğanlarda:

• Kusurlu beyin yapısı
• Doğum sırasında oksijen eksikliği
• Düşük seviyelerde kan şekeri,
• Kalsiyum, magnezyum veya diğer elektrolitlerde yetersizlik
• Doğuştan metabolizma bozuklukları
• İntrakraniyal kanama
• Anne tarafından doğum öncesi uyuşturucu kullanımı

Bebeklerde ve çocuklarda:

• Yüksek ateş
• Beyin tümörü (nadiren)
• Enfeksiyonlar

Çocuklarda ve Yetişkinlerde:

• Konjenital durumlar (Down sendromu; Angelman sendromu; tuberous sclerosis ve neurofibromatosis)
• Genetik etmenler
• İlerleyici beyin hastalığı (nadir)
• Kafa travması

Yaşlılarda:

• İnme
• Alzheimer hastalığı
• Travma

Epilepsi teşhisi nasıl konur?

Önceki bölümlerde epilepsi semptomlarını incelediğimizde göreceğimiz üzere, nöbetler sırasında yaşananlar başka hastalıkların semptomlarıyla karıştırılabilir. Bu sebeple epilepsiden şüphe edilen kişinin nöbetler sırasında geçirdiği semptomların özelliklerinin net bir şekilde aktarılmasının önemi büyüktür. Kişinin hastalık geçmişi, kan testleri, EEG testleri ve MRI/CT gibi beyin taramaları da yapıldıktan sonra hastanın birey aktivitesi hakkında detaylı bilgi edinilmiş olur. Epilepsi hastalığı nöroloji alanına girse de epilepsi şüphesi olunan hasta bu konuda eğitim almış epileptolojistlere gözükmelidir; çünkü tedaviye başlamadan önce  epilepsi türünün teşhisi doğru konulmalıdır. Bu teşhis konulurken yalnızca testler yeterli değildir; doktor hastanın nöbet öncesi, esnasında ve sonrasındaki tecrübesini detaylıca öğrenmeye çalışır. Bu sayede elindeki taramalar ile hastanın nöbet belirtilerinin örtüşüp örtüşmediğini anlamaya çalışarak epilepsinin beynin hangi kısmında gerçekleştiğini belirlemeye çalışır.  Beyindeki düzensiz ve olağandışı elektriksel aktivitenin epilepsi nöbetleri olduğunu yazımızın başında belirtmiştik; ancak parasomnias(uyku sırasında istemdışı hareket) ve uyku apnesi de beyindeki elektriksel dengeyi bozduğu için epilepsi teşhisi konmadan önce bu gibi rahatsızlıklar için de testler istenebilir.

Epilepsi türleri

Diğer hastalıklara nazaran epilepsi türünü belirlemek zor bir süreçtir; çünkü nöbetler beynin belirli bölgelerinde ve belirli zamanlarında ortaya çıktığı için epilepsi türü ve tedavisi kişiden kişiye farklılıklar içerebilir. Bu aşama da epilepsi  türünü belirlemek için hastalık hakkındaki bir takım özellikler gruplanarak incelenir, bu gruplama sürecinde bakılan özellikler şu şekildedir:

• Nöbetlerin başladığı yaş
• Nöbetlerin nedenleri
• Ailenin epilepsi geçmişi
• Beynin bölgesi
• Nöbetleri provoke eden faktörler
• Nöbetlerin ne kadar şiddetli ve ne sıklıkta olduğu
• Günün saatine göre nöbet paterni
• Nöbetler sırasında ve arasında EEG (elektroensefalogram) üzerinde belirli desenler
• Beyin görüntüleme bulguları, örneğin MRI (manyetik rezonans görüntüleme) veya CT (bilgisayarlı tomografi) taraması
• Genetik yatkınlık

Bu bulgular incelenerek 4 ana epilepsi türünden dallanarak spesifik epilepsi türlerinden hangisinin hastaya uyduğu belirlenmeye çalışır.

Epilepsi tedavisi

Epilepsi teşhisi konulduktan sonra ilk olarak ilaç tedavisine başvurulur. Teşhis konulan epilepsi türüne hitap eden ilaçlar ile, beynin epilepsi görülen bölgesini etkileyen ilaçlar bir arada kullanılır. Yapılan araştırmalar sonucu hastaların tedavi için kullanılan ilk iki ilaca %60 oranında olumlu yanıt verdiğini göstermektedir; ancak aksi durumlarda mevcuttur. Tedaviye yanıt alınamadığı durumlarda hastanın epilepsi nöbetleri daha detaylı incelenir ve farklı ilaç kombinasyonları ile hastanın nöbetlerini tetikleyebilecek potansiyel durumları ortadan kaldırmaya yönelik bir yaşam tarzı benimsemesi sağlanır. Hasta için olabilecek tüm ilaçla tedavi yöntemleri denendikten sonra hala yanıt alınamıyorsa son olarak beyin ameliyatı yapılabilir. Beyin ameliyatı, beynin yapısından kaynaklı epilepsi türlerini tedavi etmede daha başarılı olduğu için, ameliyat yapılmadan önce hastaya 1-2 yıl arasında ilaç tedavisi uygulanmış olması beklenir.