Gebelik ve İlk Trimester Dönemi

Trimester, Latince kökenli bir kelimedir ve üç ay anlamına gelir. İnsandaki 9 aylık gebelik süresinin her 3 aylık dönemini ifade eder.

• Birinci trimester: İlk 3 aylık dönem (1-12. haftalar), bebeğin vücudundaki tüm önemli organların ve sistemlerin oluşmaya başladığı en kırılgan dönemdir. Doğum kusurlarının ve düşüklerin çoğu ilk trimesterde ortaya çıkar.
• İkinci trimester: İkinci 3 aylık dönemde (12-24. haftalar), fetüsün tüm organları ve sistemleri gelişir. Fetüs, boyut ve ağırlık olarak büyümeye başlar.
• Üçüncü trimester: Üçüncü 3 aylık dönem (24-40. haftalar), annenin doğum heyecanının yüksek olduğu ve nihayet bebeğin dünyaya geldiği dönemdir.

İlk Trimester Dönemi

Birinci trimester dönemi, son adetin ilk gününde başlar ve 12. haftanın sonuna kadar sürer. Bu dönem, gebeliğin öğrenildiği ve bebeğin tüm organ, kemik ve kas yapılarının oluştuğu bir dönemdir. Bu ilk 3 ayda anne adayı henüz gebe görünümünde olmayabilir. Fakat kadınların vücudunda değişimler başlar.

Bu evrede gebelik hormonları vücudu dolaşmaya başlar. İlk trimester dönemde annenin vücudu, salgılanan hormonların etkisiyle birçok değişikliğe uğrar. Öncelikle gebeliğin ilk belirtisi adet kanamasının kesilmesidir. İlk birkaç hafta geçtikçe gebeler yorgunluk, mide bulantısı, ruh halinde dalgalanmalar, göğüslerde hassasiyet, baş ağrısı, kilo alımı, belirli yiyecekler için istek veya tiksinme, kabızlık gibi semptomlar yaşamaya başlar. Kadınlar, bu semptomların bazılarından daha az etkilenebilir. Fakat sürecin bir parçası olduğunu hisseder.

Gebelik ihtimali oluştuğunda içeride adım adım gelişmekte olan bebeğe nasıl bakılacağını planlayabilmek için bir doktorun yardımına başvurulmalıdır. Doktor anne adayının sağlık öyküsünü dinler, tam bir fiziksel ve pelvik muayene yapar. Ayrıca şunları da talep edebilir:

• Gebeliği doğrulamak için ultrason,
• Pap smear testi,
• Genel tansiyon bilgisi,
• HIV ve Hepatit testi,
• Anemi gibi riskli bir durum olup olmadığının bilinmesi için tarama,
• Tiroid seviyelerinin tespiti,
• Kilo ölçümü.

Ayrıca yaklaşık 11. haftadan sonra doktor bebeğe NT ense kalınlığı ölçümü denilen bir test yapar. Bunun için gelişmiş bir ultrason cihazı ve perinatoloji uzmanı deneyimi gerekir. Bu ölçümler, bebeğinizin Down sendromu olarak bilinen genetik bir bozuklukla doğma olasılığını belirlemeye yardımcı olur. Ayrıca anne adayı doktora genetik taramayı önerip önermediğini de sorabilir. Çünkü genetik tarama, bebeğin belirli genetik hastalıklara ilişkin yatkınlık riskini tespit eder.

İlk Trimester Evresinde Hafta Hafta Bebek Gelişimi

Gebeliğin birinci trimester döneminin her haftası heyecan doludur. Bu dönem, aynı zamanda en dikkatli olunması gereken ve en zor geçecek olan evredir. Hafta hafta bebek gelişimi konusunda bilgi sahibi olmak, bilinçli kararlar vermenize ve yeni yaşamdaki büyük değişikliklere hazırlanmanıza yardımcı olur.

 

1. Hafta

İlk hafta gebeliğe hazırlık evresidir. Yani henüz gebelik söz konusu değildir. Ama gebelik adet döneminden iki hafta sonra başlayabilir.

Annenin doğum yapacağı tarih hesaplanırken son adet döneminin ilk gününden itibaren 40 hafta sayılır. Yani bu sayı gebe olunmayan dönemi de içerir. Gebeliğin 40 hafta sürdüğü söylense de bebek sadece 38 hafta taşınır.

 

2. Hafta

Potansiyel olarak hayatınızın değiştiği haftadır. Yumurtanın inanılmaz bir embriyoya dönüşme serüveni başlar. Bu hafta boyunca, vücut uterus astarını döker. Adet kanaması gerçekleşir ve döllenmiş yumurta için misafirperver bir yuva hazırlanır. Yaklaşık 1000 kadar yumurta olgunluğa giden yolda ilerler. Bu yumurtalardan sadece 20’si foliküller olarak bilinen sıvı dolu keselerin içinde olgunlaşır. Sonra bu foliküllerden sadece biri gelişir, yırtılır ve yumurta 2. hafta boyunca fallop tüpünden aşağı iner.

Bebeğin oluşabilmesi için yumurtanın spermle döllenmesi gerekir. Tipik olarak vajinaya boşaltılan 75 ila 900 milyon spermden sadece birkaç yüz tanesi fallop tüpüne girer. Sperm, bir kadının vücudunda altı güne kadar yaşayabilir. Spermin yumurtayla fallop tüpünde buluşması ise 3 gün kadar sürebilir. Sonra spermler yumurtayı dölleme yarışına girer. Sadece bir sperm yumurtayı delebilir. Yumurta yumurtalıktan çıktıktan sonra 12 ila 24 saat içinde döllenmelidir, aksi halde kanamayla vücuttan atılır.

Yumurta döllendikten yaklaşık 4 gün sonra, kadınlar koryonik gonadotropin (HCG) adlı, gebelik testlerinin yaklaşık bir hafta içinde tespit edebileceği bir hormonu üretmeye başlar. Önce kanda yapılacak bir test, sonra idrarda yapılacak bir tarama ile gebelik netlik kazanır.

Bir ve iki haftalık gebeyken bebek mikroskobik bir hücre kümesidir. Onu ultrasonda görebilmek mümkün değildir.

 

3. Hafta

İlk trimesterda bu hafta implantasyon, yani “yerleşme” haftası olarak bilinir. Gebeliğin gerçekten başladığı zamandır. Spermin fallop tüpünün içinde yumurtayla döllenmesi gerçekleşir. Yumurta, fallop tüpüne yerleşirse dış gebelik yaşanır. Ancak bu nadir görülen bir durumdur. Daha yaygın olarak embriyo, döl yatağı tüpünden geçerek yaklaşık 4 gün sonra rahme girer. Ortalama 200 hücrelik blastosist adı verilen küçük bir top haline gelir. Embriyo, yerleşmek için uygun bir yer bulana kadar rahim içinde birkaç gün dolaşır. Döllenmiş yumurta tutunduktan sonra da hızla hücre gruplarına bölünmeye başlar.

Bu aşamada zigot olarak adlandırılan bebeğin 23’ü anneden 23’ü babadan olmak üzere 46 kromozomu vardır. Bu kromozomlar, bebeğin cinsiyetini ve kalıtsal tüm genetik özelliklerini yansıtır. Göz ve saç rengi, cilt ve vücut tipi gibi özelliklerini ve bir dereceye kadar kişiliğini ve zekasını belirler.

Büyük olasılıkla kadın, herhangi bir semptom yaşamadığından implantasyonun yani yerleşmenin ne zaman gerçekleştiğini hissetmeyebilir. Ancak bazen hafif kramplar ya da adet düzeyinde olmasa da hafif lekelenmeler olabilir. İmplantasyon sırasında plasenta da gelişmeye başlar, ancak bebekte olduğu gibi plasentanın tamamen oluşması birkaç hafta sürer. Sonunda plasenta göbek kordonu yoluyla anneden bebeğe bağlanır.

 

4. Hafta

Zigot olarak bilinen döllenmiş yumurta yaklaşık bir haşhaş tohumu büyüklüğünde, 32 hücreli bir top halindedir. Bu hafta, embriyo iki parçaya ayrılır. Embriyonun bir yarısı, tüm gebelik boyunca bebeğe sahip olması gereken besinleri ve oksijeni sağlayan, özel bir doku olan plasenta haline gelir. Diğer yarısında embriyonun kendi büyümeye devam eder. Bir hücre tabakası bebeğin beyninin, omuriliğinin ve omurgasının temelindeki nöral tüpü oluşturmaya başlar.

Bu aşamada kadınlar, vücudunda oluşan değişimleri yavaş yavaş hisseder. Göğüsler bir tam boy büyür. Birçok kadın göğüslerinde hassasiyet, mide bulantısı ve kusma, sık sık tuvalete gitme gibi sorunlar yaşayabilir. Ancak erken gebelik belirtileri yoksa, endişelenecek bir durum da yoktur. Aşırı tat ve koku duyuları da oluşabilir. Örneğin bir karanfil vazosu ona hiç bu kadar güzel kokmamıştır ya da arkadaşının yediği balıklı sandviç onu banyoya koşturmamıştır. Bunlar gebeliğin ilk fiziksel belirtileridir.

 

5. Hafta

Bu aşamada embriyo sadece bir kum tanesi büyüklüğündedir. Kalbi atmaya başlayan embriyoyu henüz duymak mümkün değildir. Bu hareketi ancak ultrasonda görmek mümkün olabilir. Kalp dışında diğer birçok organ da gelişmeye, beyin ve kan damarları oluşmaya başlar. Kol ve bacak tomurcukları belirir.

Embriyonun 5. haftada 3 ayrı katmanı vardır. Sinir sistemini, kulakları, gözleri, iç kulağı ve birçok bağ dokusunu oluşturacak olan dış ektoderm; akciğerler, bağırsaklar ve mesane gibi iç organlara dönüşecek olan endoderm; ve sonunda kalbe ve dolaşım sistemini şekillendirecek orta mezoderm bu katmanları oluşturur. Mezoderm ayrıca kemiklere, kaslara, böbreklere ve üreme organlarına dönüşür.

Beşinci haftada kadın, hormonların etkisiyle ruh hali değişimleri yaşar. Aynı anda mutlu, depresif, kızgın, duygusal, güçlü ve güvensiz hissedebilir. Kadınların %10 ila %12’sinin gebelik sırasında depresyon yaşadığı istatistiklerde belirtilir. Ancak gebeliğin herhangi bir noktasında iki haftadan fazla depresyon yaşanıyorsa mutlaka bir doktordan yardım alınması gerekir.

 

6. Hafta

Bebeğin boyutu bu hafta 3 katına çıkar. Embriyo hızla büyümüş olmasına rağmen, hala sadece bir nar çekirdeği büyüklüğündedir. Amniyotik sıvı ile korunan bebeğin kalbi düzenli bir ritimle atar. Bu atış, ortalama yetişkin oranının 2 katı kadardır. Ancak hala stetoskop tarafından ölçülemeyecek kadar zayıftır. Birkaç hafta içinde ultrasonda minik vücudunun ortasında küçük, atımlı bir nokta olarak görülebilir. Yine bu hafta içinde bebeğin beyin yarım küreleri oluşur ve beyin dalgaları kaydedilebilir. Kolların ve bacakların oluşacağı yerde belirmiş küçük tomurcuklar fark edilir.

 

7. Hafta

Bu hafta embriyonun boyutu 2 katına çıkar. Artık yaklaşık küçük bir yaban mersini büyüklüğündedir. Geçen hafta oluşan kol tomurcukları kürek gibi görünmeye başlar. Gözlerin ve burun deliklerinin olacağı bölgeler koyu leke şeklinde işaretlidir. Ağız ve kulaklar oluşmaya başlar. Bebeğin şeffaf kafatasının içindeki beyin ise daha karmaşık bir hale dönüşür. Aslında, bebeğin beynindeki sinir hücreleri dakikada 100.000 olacak şekilde inanılmaz bir hızla büyür.

Gebeliğin ilk üç aylık döneminin bu haftasında, bebeğin gebelik kesesi içinde bir balon içinde geliştiği görülür. Embriyonun etrafındaki kabarcık, amniyotik sıvıyla dolu amniyotik boşluktur. Bu sıvı ortam, bebeğin büyümesini, gelişmesini ve hareket etmesini sağlar. Amniyotik sıvı aynı zamanda bebeği karın üzerindeki herhangi bir dış baskıdan korur. Ultrasonda kafanın içinde görülen siyah alan ise gelişen nöral tüpün bir parçasıdır.

Yedinci haftada gebelik hormonları arttıkça kadının sabah bulantıları da artabilir. Yemekte aşırılıktan kaçırmak önemlidir, çünkü kilo alımı ilk trimesterda minimum düzeyde olmalıdır.

 

8. Hafta

Bebeğin boyutu yaklaşık ahududu büyüklüğüne ulaşır. Elleri ve ayakları perdeli parmaklara sahiptir. Yakında parmaklar arasındaki bu ekstra doku, tek tek el ve ayak parmaklarını ortaya çıkarmak için vücut tarafından emilecektir. 8. haftada bebeğin bağırsakları oluşmaya başlar. Yüzünde, çoğunlukla da dudakları ve burnunda dokunma reseptörleri oluşur. En heyecanlı an olan, bebeğin kalp atışı artık ultrasonla dinlenebilir.

 

9. Hafta

Bebeğin embriyodan fetüse geçiş yaptığı 9. haftada boyutu kiraz büyüklüğündedir. Sindirim sistemi, pankreas, safra kesesi ve üreme organları oluşmaya başlar. Vücudunun yaklaşık yarısı kadar olan kafası göğsüne doğru kıvrılır. Minik parmakları büyür. Ancak hala yetenekli bir teknisyenin bile bebeğin kız mı erkek mi olduğunu söylemesi için çok erkendir. Bunu öğrenmek için sekiz hafta daha geçmesi gerekir.

 

10. Hafta

Bebek, bu haftada omurgasını esnetebilir. Gözler ve göz kapakları daha da gelişir, kaşlar çıkmaya başlar. Kürek benzeri veya perdeli el ve ayaklar, parmaklara ayrılır. Kemikler sertleşmeye başlar ve böbrekleri idrar üretir. Bu noktada bebeğin beyni de şaşırtıcı hızla gelişmeye devam eder. Her dakika yaklaşık 250.000 nöron oluşur.

 

Artık ultrasonda bebeğin el ve ayak parmakları görülebilir. Yine bu hafta tüm gebeliklerde mutlaka yapılması gereken tetkiklerden biri olan NT ense kalınlığı testi yaptırılabilir. Bebekte Down sendromu, diğer kromozom anormallikleri ve doğuştan kalp problemi riskleri varsa erken teşhis önemlidir.

 

11. Hafta

Bebek yaklaşık bir incir büyüklüğündedir. Şu andan itibaren gebeliğin 20. haftasına kadar kilosu 30 kat artacak ve uzunluğu 3 katına çıkacaktır. İlk üç aylık trimester dönemin 11. haftasında, bebeğin neredeyse tüm organları çalışmaya, cinsel organlar erkek veya dişi şeklini almaya başlar. Saç kökleri ve tırnak yatakları oluşur. Bebek 10. ve 11. haftalarda su altında nefes alabilir. Akciğerlerinin büyümesine ve gelişmesine yardımcı olan az miktarda amniyotik sıvıyı solumaya ve dışarı vermeye başlar. Ayrıca bu haftada kulaklar başın yanlarına doğru kayar. Bebeğin kafası vücudunun geri kalanına kıyasla orantısız bir şekilde büyüktür. Ancak bu büyüme, bebek rahimde gelişmeye devam ederken eşitlenir.

 

12. Hafta

Bebek yaklaşık bir erik büyüklüğüne ulaşır. Tırnaklar ve kemikler oluşur. İnce bir saç tabakası vücudun çoğunu kaplar. Bu aşamada bebeğin kasları toparlanmaya başlar. Bebek bu sayede esneme veya tekmeleme hareketlerini yapabilir. Parmaklarını açıp kapatmaya, ayak parmaklarını kıvırmaya, kollarını ve bacaklarını oynatmaya başlar.

 

Ancak annenin bu hareketleri hissetmesi için daha çok erkendir. Bebeğin böbrekleri yine bu hafta içinde çalışmaya başlar. Besinler plasenta tarafından sağlanır ve göbek kordonu bebeğe yoluyla verilir. Bebeğin idrarının bir kısmı da onu çevreleyen amniyotik sıvıya salınabilir. Ancak bu normaldir ve bebeğe zarar vermez. Üreme sistemi gelişmeye devam eder, ancak sonografi uzmanı cinsiyeti ultrasonla tespit edip tanımlamakta hala zorlanacaktır.

12 haftalık birinci trimester döneminde tüm büyük organ sistemleri oluşmayı tamamlar, artık sadece büyüme devam eder.

Gebelik Döneminde Nasıl Sağlıklı Kalınır?

Bir kadının gebelik durumunda ne yapması veya nelerden kaçınması gerektiği konusunda bilinçlenmesi, kendinin ve bebeğin sağlığı açısından önemlidir. İlk 3 aylık dönemde uygulanacak en iyi sağlık önlemleri şunlardır:

• Doğum öncesi alınabilecek vitaminlere başlamak,
• Düzenli egzersiz yapmak,
• Kegel egzersizleri yaparak pelvik tabanını çalıştırmak,
• Meyve, sebze, az yağlı protein ve lif bakımından zengin bir beslenme programına girmek,
• Çok su içmek,
• Yeterli kalori tüketmek.

Gebelik Döneminde Kaçınılması Gerekenler

İlk üç aylık dönem, düşük yapma olasılığının en yaygın olduğu zamandır. Bu nedenle gebeliği yüksek riskli hale getirecek faktörlerden kaçınılmalıdır:

• Midenizde yaralanmaya neden olabilecek ağır egzersizlerden veya kuvvet antrenmanlarından kaçınmak,
• Alkol, sigara ve uyuşturucu kullanmamak,
• Kafein miktarına dikkat etmek,
• Bazı reçeteli veya reçetesiz ilaçları değiştirmek veya bırakmak,
• Çiğ balıktan veya tütsülenmiş deniz ürünlerinden uzak durmak,
• Yüksek düzeyde cıva içeren köpek balığı, kılıç balığı, uskumru tüketmemek,
• Çiğ filizler yememek,
• Toksoplazmoz adı verilen paraziter hastalığı taşıyabilen kedi kumundan sakınmak,
• Pastörize edilmemiş süt veya diğer süt ürünleri kullanmamak,
• Şarküteri etleri veya işlenmiş gıdalardan uzak durmak.