İçindekiler
Karbon ayak izi nedir sorusu son zamanlarda pek çok kişi tarafından merak edilir. Karbon ayak izinden genelde iş dünyasında ve haber manşetlerinde bahsedilir. Hatta çevreye karşı duyarlı biriyle sohbet ederken bile duyduğumuz bir kavram olabilir. Üretimden ticarete, alışkanlıklardan yemek yemeye kadar geniş bir alana yayılan karbon ayak izinin ne anlama geldiğiniz merak ediyor musunuz? Bu sorunun cevabının evet olduğunu düşünüyor ve bu kavramı daha da yakından ele alıyoruz. Karbondioksit ayak izi, günlük yaşamımızdaki eylemlerimiz ve tüketim alışkanlıklarımız sonucunda atmosfere salınan sera gazlarının tümünün miktarını ifade eder.
Karbon Ayak İzi Ne Anlama Geliyor?
Karbon ayak izi ne demek, tanımlamak gerekirse, günlük alışkanlıklarımızın atmosfere yaydığı tüm sera gazlarını CO2 eşdeğeri cinsinden ifade eden bir kavramdır. Karbon ayak izi nedir sorusunu daha basit bir dille tanımlamak gerekirse; insanların doğada neden olduğu bir doğal tahribatın sayısal karşılığıdır. Karbon ayak izine günlük yaşamımızdaki neredeyse her alışkanlığımız neden olur. Ulaşımdan yemeye, ısınmadan harcanan elektriğe kadar her şey bu önemli kavramın oluşmasına neden olur. Çevre ve doğa bağlamında kullanılan bu kavram birincil ve ikincil olmak üzere iki farklı şekilde sınıflandırılır. Birincil ve ikincil karbon izi hakkında şu açıklamaları yapabiliriz: Birincil (doğrudan) karbon ayak izi: Fosil yakıtların kullanımı ve ev içindeki enerji tüketimi, doğaya salınan sera gazları miktarını ifade eden bir kategoridir. Bu, günlük aktivitelerimiz sırasında özellikle yemek pişirme veya araç kullanma gibi faaliyetlerimizle “doğrudan” neden olduğumuz karbon salımı anlamına gelir. İkincil (dolaylı) karbon ayak izi : Bu kategori ise günlük hayatımızda kullandığımız ürünlerin üretiminden tüketimine kadar geçen süre boyunca meydana gelen sera gazlarının karbon cinsinden miktarıdır. Karbon salınımı, kullandığımız ürünlerin endüstriyel üretim süreçlerini, ürünlerin kullanıcıya ulaştırılması ve kullanılması sürecindeki tüm faaliyetlerde ortaya çıkar. Buna bağlı olarak ikincil yani dolaylı karbon ayak izi meydana gelir.
Karbon Ayak İzi Neden Önemlidir?
Karbon ayak izi nedir ve neden önemlidir sorularının yanıtlarını öğrenmek doğa ve insan açısından elzemdir. Atmosferdeki sera gazlarının karbondioksit cinsinden miktarı olarak tanımlanan karbon ayak izi birçok açıdan önemlidir.
Öncelikle bu zararlı gaz miktarının azaltılması gerektiğinden bahsetmeliyiz. Sera gazının küresel ısınmaya etkisini mutlaka duymuşsunuzdur. Kömür, doğalgaz, petrol ve benzeri fosil yakıtlarının kullanımıyla oluşan sera gazları atmosferde birikir. Bu süreçte doğanın tahribatı kaçınılmazdır. Biriken gazlar güneş ışınlarının geri yansımasını engellediği için küresel ısınma ortaya çıkar.
Sera etkisinin en zararlı etkisi karbon emisyonu yani karbon salınımıdır. Yani bu da karbon ayak izi olarak adlandırılır ve bunun etkilerini azaltmak önemlidir. Peki bu karbon miktarı azaltılmazsa ne olur? Karbon ayak izinin önüne geçilmezse şu sorunlar baş gösterir:
- Bozulan mevsim döngüsü
- İklim koşullarında beklenmedik değişimler
- Temel besinlerin üretilmesinde sorunlar
- Su kaynaklarının azalması
- Sağlık sorunları
- Ekosistem zararı
Karbon ayak izini azaltamazsak karşılaşacağımız en ciddi sorun ise kuraklık. Kuraklığa bağlı olarak da kıtlık, bu karartıcı tabloda kendini gösteriyor. Diğer yandan ise durdurulamaz şekilde eriyen buzullar ve buzulların içindeki virüs ve bakterilerin yayılması da tehdit edici olarak görülür.
Gelecek nesillere daha temiz ve yaşanabilir bir dünya bırakmak için karbon ayak izinin azaltılması gerekir. Birçok uzman şimdiden, dünya üzerinde yaşayan tüm insanlara salgın hastalıkların kapıda olduğunun uyarısını yapıyor. Bununla birlikte deprem, sel, heyelan ve daha birçok felaketin de buzulların buharlaşmasıyla meydana gelebileceği öngörülüyor. Kısacası insan, bitki ve hayvan fark etmeden her türlü canlının hayati riski söz konusu. Dolayısıyla karbon ayak izi konusunda bilinçli ve duyarlı olunması gerekir.
Karbon Ayak İzi Nasıl Hesaplanır?
Karbon ayak izi hesaplaması, bireysel ve kurumsal kullanımı iki farklı perspektiften ele alır. Bireysel boyutta hesaplanırken, kişilerin yıllık enerji tüketimleri ve ulaşımda kullandıkları yakıtların miktarı dikkate alınır. Bu hesaplama, elektrik, doğalgaz, kömür gibi enerji kaynakları ile birlikte ulaşım amacıyla kullanılan yakıtların toplam miktarını verir.
Kurumsal boyutta karbon ayak izinin hesaplaması kapsamlıdır. Bu noktada kurumların neden olduğu sera gaz salınımları üç farklı aşamada incelenir. Bu aşamalar Kapsam 1, Kapsam 2 ve Kapsam 3 şeklindedir. Söz konusu olan aşamaları şu şekilde daha anlaşılır bir şekilde açıklayabiliriz:
- Kapsam 1’de kurumların faaliyet süresi boyunca neden oldukları doğrudan sera gazı emisyonu,
- Kapsam 2’de dışarıdan alınan elektrik ve ısı gibi enerjilerin açığa çıkardıkları sera gazı salınımı,
- Kapsam 3’te firmaların ürün ve hizmet tedarik süresi boyunca nakliye ve ürün kullanımlarında oluşan sera gaz salınımı hesaplanır.
Bu üç aşamadaki sera gaz emisyonu ölçülür ve ISO ve Sera Gazı Protokolünde belirtilen kriterlere göre değerlendirilir. Ardından ise karbon ayak izinin hesaplaması yapılır.
Karbon Ayak İzini Neler Artırır?
Buraya kadar karbon ayak izinin ne olduğundan, öneminden ve olası etkilerinden bahsettik. Peki karbon ayak izini neler artırır diye hiç düşündünüz mü? Günlük hayatımızda kullandığımız elektrik, ısı ve benzer nitelikteki enerjiler üretilirken sera gazı yayılır. Ancak karbon ayak izini artıran faktörler sadece bunlarla da sınırlı değil. Sera gaz emisyonu sonucunda karbon ayak izini artıran diğer etkenler ise şunlardır:
- Fosil yakıtla çalışan araçlar,
- Fosil yakıtla enerji üreten elektrik,
- Ev aletleri,
- Eğlence ve turizm sektöründe sıklıkla kullanılan ve fosil yakıt içeren ürün ve hizmetler,
- Besin ve içecek üretimi (Özellikle de et üretim süreci),
- Tekstil ürünlerinin üretim süreci (Özellikle de kıyafet ve ayakkabı),
- Çevre kirliliği,
- Üretimden fazla tüketim alışkanlığı,
- Atıklar ve geri dönüş kirliliği.
Karbon Ayak İzi Nasıl Azaltılır?
Karbon ayak izi nedir sorusunu kapsamlı bir şekilde ele aldığımıza göre nasıl azaltılacağına da değinmek gerekir. Karbon ayak izinin azaltılması sağlıklı bir yaşam alanı için önemlidir. Peki bu kötü gaz yayılım miktarını nasıl azaltabiliriz? Bu miktarı bireysel ve kurumsal olarak farklı alışkanlıklarla azaltmak mümkün. Bireysel olarak karbon ayak izini küçültmek için şunları yapabilirsiniz:
- Eğer kısa mesafeli bir yere gidiyorsanız araç yerine bisiklete binmeyi ya da yürüyebilirsiniz.
- Enerji israfından kaçınmak için az enerji harcayan elektronik cihazları kullanabilirsiniz.
- Et ürünlerinin yanı sıra sebze tüketimini artırabilirsiniz.
- Uzak ülkelerden gelen ithal ürünler sera gazı salınımını artırdığı için alışveriş yaparken yerel üreticileri tercih edebilirsiniz.
- Elektronik ürün, kıyafet, ayakkabı ve benzer ürünleri ihtiyacınız yoksa almamalısınız. Yani tüketim yanlısı olmamaya özen göstermelisiniz.
- Evden çıkan atıkları azaltabilirsiniz. Bunun için tek kullanımlık ürünlerden ziyade sürdürülebilir ürünleri alabilirsiniz.
Genel olarak bu bireysel yaşam alışkanlıkları karbon ayak izini küçültür. Kurumsal alanda bu gaz miktarını azaltmak için şunlar yapılmalıdır:
- Yenilenebilir enerji sağlayacak ürünler geliştirmek ve piyasaya sürmek,
- Yeşil alanları korumaya yönelik çalışmalar sürdürmek,
- Yıllık olarak şirketin karbon ayak izini hesaplamak ve bunu iş dünyasında paylaşmak,
- Ağaçlandırma çalışmaları konusunda öncülük etmek,
- Fosil yakıt yerine yenilenebilir enerji kullanmak ve bunu kullanmaya teşvik edecek çalışmalar yürütmek,
- Doğru atık yönetimi politikalarını benimsemek.
